Գրականություն – Տիգրան Մարգարյան

ՄՇՈ ԲԱՐԲԱՌԻ ԲԱՌԱՐԱՆ

դիսա — այս կողմ
նամար — բարիք
շալակտար — բեռնակիր
շուֆր — փառք, փառաբանում
ազու — թույն
ակոլել — ավերել
աջալալ — շտապ
ամր — հրաման
ապո — հայր
աշխանա — խոհանոց
անժուռ — անհամ
անվերի — ամայի
դամի — նավ
դիտնակ — գիտուն
դին- հավատ
դավր — շրջան
մալուլ — տխուր
սակո — վերարկու
էլման — նորից
էրանեկ — երանի
թալախ — ապահարզան

ՄՇՈ ԲԱՌԱՐԱՆ

Ագրատ—նախաճաշ

Ալենի—հայտնի, հայտնություն

Աղու—թույն

Աշնի—խոհարար

Բեդ—խոշոր, մեծ

Բիլա—նույնիսկ

Գրդավ—վտանգ

Գոպել—խլել

Դադ—արդարություն

Դախա—Վարկյան

Եբ—երբ

Եբոր—երբ որ

Զոլ—կոշտ շերտ

Զվանել—պտտել

Էդի—այդ

Էթում—որբ

Ընի—այն

Ըխթիար—ծեր

Թաժա—նոր

Թալել—գցել

Ժեխ—տան հատակի աղբ

Ժպռոտ—կեղտոտ

Իդա—այդ

Իզ—հետք

Լակլակ—արագիլ

Լաղըմ—ստորերկրյա անցք

Խազ—սագ

Խավա—սուրճ

Խաֆաս—վանդակ

Կթղա—բաժակ

Կողել—թխել

Հալավ—հագուստ, շոր

Հախ—ճշմարտություն, իրավունք

Ձձում—խնոցի

Ճնգոհ—դժգոհ

Ճոշալ—բամբասել, զրպարտել

Մաթ—զարմանք

Մախսում—անմեղ երեխա

Մայիֆ—կույր

Յաշ—տարիք

Յեշխ—սեր, սիրո զգացմունք

Նըֆթ—լուցկի

Շաշխուն—շշմած, մոլորված

Շեխ—շեյխ

Ույմիշ—հարմար, վայել

Ուրին—իրեն

Զադր—վրան

Զանա—ծնոտ, ընչացք

Պատել—ընկնել

Պոժիկ—շեկ, շիկամազ

Ջուլ—անկողին

Ջիգար—թոք

Ջեվըկ—երկվորյակ

Ռաղի—գոհ

Ռաղի—օղի

Սաբաբ—պատճառ

Սական—բաժակ

Վախթ—վիճակ

Վարամ—թոքախտ

Տաժի—բարակ, որսի շուն

Տզկել—թրջել

Ցլալ—սահել

Փաթ—շրջան

Փողպատ—օձիք

Քալ—խակ

Քարման—իլիկ

Օզոր—ծուռ

Օղուլ—որդի

Ֆչի—տակառ

Ֆամ—ըմբռնում

Մուրացանը ծնվել է 1854 թվականի դեկտեմբերի 13-ին Լեռնային Ղարաբաղի Շուշի քաղաքում։ Հայրը հողագործ էր, գիտեր մի շարք արհեստներ, օժտված էր բանաստեղծելու և երգելու ձիրքով։ Ծնողները շատ ուշադիր էին որդու ուսման նկատմամբ։ Նախնական կրթությունը Գրիգորը ստացել է մասնավոր դպրոցում, որտեղ սովորել է երեք տարի։ Շուտով մեծ դժբախտություն է վրա հասնում. մահանում է հայրը, ընտանիքը ընկնում է կարիքի մեջ։ Մայրը ամեն ինչ անում է, որ որդին շարունակի ուսումը։ Տասներկու տարեկան Գրիգորը մասնավոր դպրոցից տեղափոխվում է ուրիշ դպրոց, որտեղ ուսման վարձը ավելի մատչելի էր, իսկ երկու տարի հետո ընդունվում է Շուշիի թեմական հոգևոր դպրոցը, որտեղ ուսանում է վեց տարի։ Այստեղ Գրիգորը ստանում է լուրջ կրթություն. սովորում է հայոց պատմություն, հայոց լեզու, մատենագրություն, աշխարհագրություն, ֆրանսերեն ու ռուսերեն։ Դպրոցում էլ սկսում է առաջին գրական փորձերը։
1878 թվականին Մուրացանը տեղափոխվում է Թիֆլիս։ Այնտեղ նյութական սուղ պայմաններից դրդված, կարճ ժամանակում հաշվապահություն է սովորում ու աշխատանքի անցնում տեղի առևտրական տներից մեկում։
Հոգեմաշ աշխատանքին զուգընթաց՝ նա կարողանում է մի փոքր ժամանակ գտնել և իրեն նվիրել գրականությանը։ 1881 թվականին նա գրում է իր առաջին գեղարվեստական լուրջ երկը՝ «Ռուզան» պատմական դրաման և «Մուրացան» կեղծանունով ներկայացնում Հայ թատրոնի վարչությանը։ Դրաման անսպասելի հաջողություն է բերում հեղինակին։ Ամենուրեք խոսում են նոր տաղանդի մասին։ Հայ հարուստները խոստանում են միջոցներ տալ գրողին՝ արտասահման գնալու և կրթությունը շարունակելու։ Սակայն խոստումները շուտով մոռացվում են և Մուրացանը մինչև կյանքի վերջ ստիպված է լինում հաշվապահի պաշտոնը համատեղել գրական աշխատանքի հետ։ Կենսագրական այդ դառը փաստից նա ստեղծում է «Հասարակաց որդեգիրը» ազդեցիկ պատմվածքը։

Պատմվածքը Գեվորգի մասին է ,ով աշխատում է փականագործ Գյուստավի մոտ և շատ աղատ կյանքով է ապրում :Իսկ նրա մայրը ՝ Թամարը աշխատում է լվացարանում ,նաև Գեվորգը սիրահարված է Գյուստավի աղջկան ՝ Շարլոտային :
Մի անգամ Շարլոտան Գեվորգին տվեց վանդակներ ,որպեսզի նա տանի իրենց հարևան Սոմարյանցիների տուն :Երբ Գեվորգը տարավ վանդակները նա հրամայեց ,որ սպասավորը ծառաներին ասի ,որ վանդակները ներս տանեն ,և այդ խոսքերի համար սպասավորը կոպտեց Գեվորգին :Իսկ միքանի օր հետո էլ երբ Գեվորգը երգում էր Շարլոտայի համար ,նա որոշեց թարգմանել նրա երգերը ,քանի որ Շարլոտան հայերեն չէր հասկանում :Իսկ երբ Գեվորգը սկսեց երգել ,Շարլոտան ուղակի թողեց և գնաց :
Այդ օրը Գեվորգը ակսեց մտածել ,թե ինչու է հասարակությունը աղքատ մարդկանց հետ այդպես վարվում և հանկարծ սկսեց երգել իրենց պատշգամբում :Իսկ այդ ժամին Սոմարյանցիների տանը շատ հյուրեր էին և այնտեղ խանդավառություն էր :Երբ հյուրերից մեկը լսեց Գեվորգի ձայնը նա բոլորին կանչեց և խնդրեց ,որ այդ պատանուն բերեն այդտեղ երգելու :Գեվորգը ամաչեց բայց եկավ :Սկզբում երբ պետք է երգեր նա ուշաթափվեց ,հետո էլ նրան ճաշ տվեցին և ամբողջ գիշեր Գեվորգը երգեց :Հավաքված հյուրերը որոշեցին գումար հավաքել և Գեվորգին ուղարկել Պետերբուրգ ,որպեսզի իր երգելու ունակությունը բարելավի :Բոլորը գումար ստորագրեցին և Գեվորգին ասացին թողնել իր գործը և պատրաստվել Պետերբուրգ գնալուն :
Հետո երբ Գեվորգը վերադարձավ տուն ,նա այդ ամենը պատմեց նրա մորը :Նրա մայրը ուրախացավ ,բայց նրա սիրտը վկայում էր ,որ նրանք ստում են :Թամարը համոզում էր որդուն չթողնել իր գործը ,քանի որ հետո նա չէր կարողանալու անհրաժեշտության դեպքում նորից ընդունվել Գյուստավի մետ աշխատանքի ,բայց Գեվորգը չլսեց և դուրս եկավ աշխատանքից :
Հաջորդ օրը նա իր ունեցած գումարով գնաց և գնեց նոր հագուստ ,որպեսզի ներկայանա Սոմարյանցիների մոտ գումարը վերցնելու համար :Երբ նա գնաց պարզվեց ,որ նրանք քնած էին :Երբ հաջորդ անգամ գնաց նրան ընդունեցին և նրան ասացին ,որ գումարը կլինի մոտ երկու շաբաթից :
Գեվորգը վերադառնալով տուն պատմեց ամենինչ մորը :
Բայց նրանք իհարկե խաբում էին Գեվորգին ,քանի որ ոչմեկ պատրաստ չէր տալ իր ստորագրած գումարը և բոլորով պայմանավորվել էին Գեվորգին չնդունել իրենց մոտ :
Այդպես անցավ երկու շաբաթ և երբ Հեվորգը գնաց գումարը վերցնելու գումարը չկար :Ոչմեկ չէր համաձայնվել տալ իրենց ստորահրած գումարը:
Եվ այդպես խաբված Գեվորգը վերադառնում է տուն և պատմում ամենինչ մորը և մայրը ստիպված է լինում նորից ընդունվել աշխատանքի ,որպեսզի պահի իրեն և Գեվորգին :
. Ավարտի՛ր դասարանում գրած ստեղծագործական աշխատանքը, հրապարակիր բլոգում:
Փականագործի կյանքը փչացրեցիք ,
Նրա ճակատագիրը դուք ավարտեցիք ,
Չթողեցինք նրան ազատ ճախրել ,
Եվ շատ զվարթ նրան ապրել :
Խոստացել էիք նրան գումար,
Բայց թողեցիք առանց հնար ,
Արեցիք դա առանց ամաչելու ,
Ախր վերջին հույսն էր նրա ապրելու :

Առաջադրանքեր

1․Բառերով գրեք հետևյալ թվականները՝ 23, 69, 3-րդ, 4-րդ, 60, 365, 99-րդ։
Քսաներեք, վաթսունինը, երրորդ, չորորդ, վաթսուն, երեք հարյուր վաթսունհինգ, ինսունիններորդ

2․Ամբողջացրեք նախադասությունները։

Ամռանը, երբ ջուրը պակասում էր, ստիպված էին լինում հասնել ջրհոր ջրի հետեւից։

Գուցե մինչև առավոտ քնեին, եթե չլիներ աքաղաղի ճիչը։

Նա այնքան գեղեցիկ էր, որ բոլորի աչքերը նրա վրա էին։

Արևն արդեն մայր էր մտնում, սակայն ոչ ոք դեռ չեր պատրաստվում հեռանալ։

3․Լրացրեք հետևյալ առածների բաց թողնված բառերը՝ դրանք տրվածներից ընտրելով։

Մեծին չլսող ջահելի ոտքը քարին կդիպչի։

Անբանը հաց ուտելիս առողջ է, բանելիս՝ հիվանդ։

Ագահի աչքը մի բուռ հողը կկշտացնի։

Առյուծն առյուծ է՝ էգ լինի թե որձ։

Գիտունի հետ քար քաշիր, անգետի հետ փլավ մի ուտիր։

Սպիտակ փողը սև օրվա համար է։

(գիտուն, անբան, ջահել, անգետ որձ, հնձվոր, փող, հող)

գովաբանել-գովերգել, գովել, դրվատել – պարսավել, պախարակել, հայհոյել,
զուլալ- վճիտ, պարզ- պղտոր
օգնել-սատարել, օժանդակել- վնասել, խանգարել
մեծ – Խոշոր, հսկա, հսկայական, աժդահա, ահռեփ, ահագին-փոքր, պստիկ, պուճուրիկ,
սիրելի- համակրելի, ըղձալի, տենչալի, ցանկալի-ատելի, քամահրելի

Սարգիս
խավար
ճրագ
բրդուճ
դերձակ
ատաղձագործ
բերրիություն
տարրական
քրիստոնեություն
մեղմօրրոր
շեղմորեն
թրջոց
զարդուղի
ուղղակի
վշտալլուկ
շինծու
բացուխուփ անել
խարույկ
լուրթ
ձվածեղ

Առակ տղայի և ծառի մասին

Վաղուց, շատ վաղուց մի մեծ խնձորի ծառ էր աճում: Փոքրիկ տղան սիրում էր խաղալ դրա շուրջն ամեն օր: Նա բարձրանում էր ծառը, ուտում խնձորները և քնում ծառի ստվերում: Նա սիրում էր ծառը, իսկ ծառը սիրում էր խաղալ նրա հետ: Բայց ժամանակն անցնում էր և փոքրիկ տղան մեծանում էր: Նա այլևս չէր խաղում ծառի շուրջն ամեն օր: Մի օր փոքրիկ տղան ետ է գալիս ծառի մոտ` փոքր ինչ տխուր:

– Արի և խաղա ինձ հետ,– ասում է նրան ծառը:
– Ես այլևս երեխա չեմ, ես չեմ խաղում ծառերի շուրջն արդեն,– պատասխանում է տղան,– ինձ խաղալիքներ են պետք, բայց ես փող չունեմ դրանք գնելու համար:
– Ներիր, բայց ես նույնպես փող չունեմ,– պատասխանում է ծառը,– բայց դու կարող ես պոկել իմ բոլոր խնձորները և վաճառել դրանք: Այդպես դու փող կունենաս:

Տղան ոգևորված էր: Նա պոկում է ծառի վրայի բոլոր խնձորները և երջանիկ հեռանում: Եվ երկար ժամանակ նա այլևս չի վերադառնում: Ծառը տխուր էր: Մի օր տղան վերադառնում է ծառի մոտ` արդեն տղամարդ դարձած: Ծառը հուզված էր:

– Արի և խաղա ինձ հետ,– ասում է նա:
– Ես ժամանակ չունեմ խաղալու, ես պետք է աշխատեմ և ընտանիք պահեմ, ինձ նոր տուն է անհրաժեշտ, դու կարո՞ղ ես ինձ օգնել:
– Ներիր, բայց ես տուն չունեմ,– պատասխանում է ծառը,– բայց դու կարող ես կտրել իմ բոլոր ճյուղերը և տուն կառուցել քեզ համար:

Եվ տղամարդը կտրում է ծառի բոլոր ճյուղերն ու երջանիկ հեռանում: Ծառն ուրախ էր նրան երջանիկ տեսնելու համար, բայց տղամարդն այլևս չի վերադառնում: Ծառը կրկին տխուր էր և միայնակ: Կրկին անցնում են տարիներ: Ամառային շոգ մի օր տղամարդը վերադառնում է ծառի մոտ և ծառը ուրախությունից ցնծում է:

– Արի և խաղա ինձ հետ,– ասում է նա:
– Ես արդեն մեծ եմ,– պատասխանում է տղամարդը,– ես ուզում եմ նավարկության մեկնել և մի փոքր հանգստանալ, դու կարո՞ղ ես ինձ նավակ նվիրել:
– Օգտագործիր իմ բունը` նավակ կառուցելու համար,– ասում է ծառը,– դու կարող ես լողալ ինչքան ուզես և երջանիկ լինել:

Եվ մարդը կտրում է ծառի բունը` նավակ կառուցելու համար: Նա մեկնում է նավարկության և երկար ժամանակ չի վերադառնում: Վերջապես, շատ տարիներ անց, մարդը կրկին վերադառնում է:

– Ներիր տղաս, բայց ես այլևս ոչինչ չունեմ քեզ համար,– ասում է ծառը,– իմ խնձորները վերջացել են:
– Դա ոչինչ, – պատասխանում է մարդը, – ես այլևս ատամ չունեմ խնձոր ուտելու համար:
– Ես ճյուղեր էլ չունեմ, որպեսզի դու դրանց վրա բարձրանաս:
– Ես արդեն շատ մեծ եմ դրա համար, – պատասխանում է մարդը:
– Ես իրոք այլևս ոչինչ չունեմ քեզ համար,– արցունքոտ աչքերով ասում է ծառը,– միակ բանը, որ մնացել են` իմ չորացող արմատներն են:
– Իսկ ինձ ավելին պետք էլ չէ,– պատասխանում է մարդը,– միայն մի լավ տեղ՝ հանգստանալու համար: Ես հոգնել եմ այսքան տարիներ անց:
– Շատ լավ,– ասում է ծառը,– իմ հին արմատներն ամենալավ տեղն են հենվելու և հանգստանալու համար, արի, նստիր ինձ մոտ և հանգստացիր:

Մարդը մոտենում, նստում է ծառի տակ, իսկ ծառի աչքերին երջանկության արցունքներ են երևում:

Առաջադրանքներ

1․ Ստեղծիր կապակծություններ փակագծում տրված բայերը եզակի կամ հոգնակի թվով դնելով․

Ազգը հպարտանում է
Մերոնք սիրում են
Զորքը կռվում է
Մտավորականություը աջակցում է
Վարդանանք մարտընչում են
Դեղորայքը ստացվում է
Ավագանին ժամանում է
Պապոնք ապրում են
Համայնքը մասնակցում է
Նախիրը բարձրանում է
Ժողովուրդը դիմանում է
Աշակերտությունը որոշում է։

2․ Կազմիր հետևյալ բառերի սեռականը․

Կատու-կատվի
Լուսինե-Լուսինեի
Արքա-արքաի
Վերարկու-վերարկուի
Ափսե-ափսեի
Երեկո-երեկոյի
Այցելու-այցելուի
Առու-առվի
Ձու-ձվի
Ժողովածու-ժողովածուի
Կոմիտե-կոմիտեի
Լու-լուի
Սարո-Սարոի
Մարո-Մարոի
Աննա-Աննաի
Մեղու-Մեղվի
Տղա-տղայի
Այգի-այգու։

3․ Գրիր հետևյալ բառերի սեռականի մի քանի ձևերը․

Բեռ- բեռի-բեռան
Անկյուն-անկյան-անկյունի
Վեդի-Վեդիի-Վեդու
Մեղրի-Մեղրիի-Մեղրու
Լոռի-Լոռու-Լոռիի-Լոռվա
Գյումրի-Գյումրու-

Ամառ-ամառվա-ամռան
Անկողին-անկողնու-անկողնի
Ծագում-ծագման-ծագումի
Արյուն-արյան-արյունի
Մանուկ-մանկան-մանուկի
Ծնունդ-ծննդյան-ծնունդի
Հանգիստ-հանգստի-հանգստյան
Սուգ-սուգի-սգո
Մահ-մահու-մահի-մահվան
Աստված-Աստծո-Աստվածի

Առաջադրանքներ

Ընդգծել այն հատուկ անունները, որոնց կազմում հասարակ գոյականներ կան։

Դանիել Վարուժան, Ալեքսանդր Շիրվանզադե, Լևոն Շանթ, Վահան Տերյան, Վարդան Մամիկոնյան, Վասակ Սյունի, Նար-Դոս, Մովսես Խորենացի, Ակսել Բակունց, Գուրգեն Մահարի, Ավետիք Իսահակյան, Գուրգենդուխտ, Որմիզդուխտ, Գևորգ Մարզպետունի, Ասպրամ, Սահակ Սևադա, Հուսիկ, Աշոտ Բռնավոր, Արտակ Մոկացի, Ցլիկ Ամրամ, Շահանդուխտ, Սահականույշ, Գրիգոր Մագիստրոս, Մխիթար Գոշ, Նահապետ Քուչակ, Գեղամ Սարյան, Եղիշե Չարենց, Միսաք Մեծարենց, Հայք, Վան, Ծաղկաձոր, Մուշ, Արշակավան, Սասուն, Ապարան, Արտաշատ, Վանաձոր, Գյումրի, Սպիտակ, Աշտարակ, Անի, Կարին, Կարս, Մալաթիա, Կեսարիա, Զվարթնոց, Էջմիածին, Ստեփանավան, Կարմիր, Կապուտկող, Գորիս, Կապան, Հադրութ, Ստեփանակերտ, Արցախ, Հրազդան․ Սևան, Որոտան, Աղստրև, Չիչխան, Դևբեդ, Գուգարք, Վայք, Եղեգնաձոր, Ամասիա, Ղուկասյան։

2․ Ընտրել և դեմ-դիմաց գրել տրված օտարաբանությունների հայերեն համարժեքները։

Սդելկա-գործարք, դիրիժոր-խմբավար, սիստեմ-համակարգ, սպրոս-պահանջարկ, ստաբիլ-կայուն, ստավկա-խաղադրույք, ստիմուլ-խթան, ստրախովկա-ապահովագրություն, սպիրալ-պարույր, սուվերեն, վալյուտա-արժույթ, վետո-արգելք, տաբլիցա-աղյուսակ, տամոժնյա-մաքսակետ, տոտալ-ընդհանուր, տրադիցիա-ավանդույթ։

Առաջադրանքներ

Սյունակներից ընտրիր մեկական արմատ և կազմիր 5 բարդ բառ:

Խոսք քանդել Խոսքակռիվ

Գարի բխել Գարեհաց

Տուն հող Տունքանդել

Առատ կռիվ Առատաբուխ

Սև հաց

Հուր Փառք Հրազեն

Դուռ Զբաղվել Դըրկից

Միտք Զենք Մտազբաղ

Սին Վստահ Սնափառ

Ինքը Կից Ինքնավստահ

2. Գտնել հոմանիշները

Արգավանդ- Բերրի, հուռթին,

Պտղաբեր, հարուստ

Առատ, ճոխ

Բարեբեր, բեղուն

Արգասաբեր, բեղմնաոր

Առաջադրանքներ

գովել- գովաբանել, դրվատել, փառաբանել, բարեբանել, ջատագովել, ներբողել, գովասանել, տարփողել, գովերգել, փառավորել

գեղեցիկ- գեղանի, չքնաղ, սիրուն, գողտրիկ, չնաշխարհիկ, շարմաղ, գեղադեմ, հրաշագեղ, խորոտիկ, արմաղան

աղիողորմ- աղեկեզ, դառնակսկիծ, աղեխարշ, սրտաճմլիկ, աղեկտուր, կսկծալի, սրտակեղեք, վշտագին, դառնագին, սրտաշարժ

Առաջադրանքներ

1․Հետևյալ բառակապակցությունները գրիր մեկ բառով․

Արու ոչխար, արու այծ, կառավարության ղեկավար, էգ ձի, կնոջ մայրը, ամուսնու մայրը, թոռան զավակը, ոսկեղեն պատրաստող։

Արու ոչխար — Խոյ

Արու այծ — Նոխազ

կառավարության ղեկավար — Վարչապետ

էգ ձի — Զամբիկշ

կնոջ մայրը — Զոքանչ

ամուսնու մայրը — Սկեսուր

թոռան զավակը — Ծոռ

ոսկեղեն պատրաստող — Ոսկերիչ

2․Շարունակիր նախադասությունները․

Ուրախությունը կրկնակի է դառնում, երբ քեզ շրջապատում են հարազատ մարդիկ։

Զորքը ճամփորդների աչքերի առաջ նահանջում է, և զիջում դիրքերը։

Ա՜խ, որքա՜ն լավ կլիներ, եթե կողքիս լիներ իմ եղբայրս։

Քայլում եմ փողոցով, մինչդեռ եղանակը ամպամած էր։

Քանի որ կենսուրախ ու կատակասեր մարդ էր, ոչ ոք իրանից չէր նեղանում։

3․Լրացրու շրջասությունները․

Վալսերի արքա — Շտրաուս

Սկյուտարի սոխակ — Պ. Դուրյան

Տրոյական պատերազմի երգիչ — Հոմերոս

Գույների կախարդ — Մ. Սարյան

Հիվանդ հանճարեղ պատանի — Մ. Մեծարենց

Սպիտակ տան տեր — Դ. Թրամփ